ناامنی برای خرچنگها
هزار و پانصد سال بعد از کشف بیماری سرطان توسط "بقراط"، حکیم "بوعلی سینا " نیز در کتاب قانون از این بیماری با نام خرچنگ یاد کرد و علت آنرا دو چیز برشمرد. اول آنکه توده بوجود آمده به لحاظ شکل ظاهری شبیه به خرچنگ دارای یک بدنه مرکزی و دست و پاهای متعدد در اطراف است و علت دیگر آنکه این تومورها مانند خرچنگی عضو مبتلا را در چنگال خود اسیر میکنند و از آن بهره میبرند.
حالیا کوشیده ایم تا در قالب دو مقاله ضمن بررسی بیماری خرچنگی راههایی را برای جلوگیری از سرطانی شدن سلولهای بدن و با ثبات نگه داشتن محیط داخلی بدن که عامل اصلی در نا امن کردن فضا برای رشد سلولهای خرچنگی است اراِیه دهیم. امید که گامی هر چند کوچک در راستای پیشگیری و درمان این بیماری سخت برداشته باشیم.
چگونه خرچنگها بوجود می آیند؟
در جمله ای کوتاه میتوان گفت آسیب دیدن رشته کروموزومی موجود در DNA یک سلول باعث میشود تا پیامهای صادره از این بخش پروتیینی به سلول مورد نظر تغییر یابد و سلول با دریافت پیامهای تغییر یافته رفتارهایی متفاوت از گذشته را به نمایش میگذارد که دردسر ساز میشوند. هر یک از سلولهای بدن دارای دو نسخه ژن سرکوب کننده سرطان هستند. این نسخ آنتی توموری در طول شبانه روز بارها عوامل تهدید کننده سلامت DNA را شناسایی و دفع میکنند. زمانیکه یکی از آنها آسیب ببیند باز هم سلول سالم باقی خواهد ماند. زیرا همتای سالم او کارش را به خوبی انجام میدهد و همین برای سالم ماندن سلول کفایت میکند. این در حالیست که اگر در میان اعضای خانواده ای از هر سه نفر بیش از یک نفر به سرطان مبتلا شده باشد یعنی بیماری سرطان در آن خانواده وراثتی است و سلولهای افراد سالم آن خانواده نیز تنها یک نسخه ژن سرکوب کننده سرطان دارند و نسخه دیگر از بدو تولد کارایی نداشته است. اکنون تصور کنید به هر علتی این نسخه های سرکوب کننده آسیب ببینند نتیجه آن خواهد بود که سلول دیگر توانایی محافظت از DNA را نخواهد داشت و ممکن است آرایش مولکولی رشته نازک کروموزومی موجود در DNA تحت تاثیر عوامل مختلف بیرونی یا درونی بهم بریزد و به این ترتیب نظم چرخه رشد و تکثیر سلول بهم خواهد ریخت.
ویژگی سلولهای خرچنگی چیست؟
اصلی ترین تفاوت یک سلول خرچنگی با یک سلول سالم در آنست که این خرچنگها توانایی استراحت کردن را از دست داده اند و متوقف نمیشوند. در واقع آن بخش از کروموزوم که به آنها فرمان استراحت میداده خراب شده است. آنها همچنین با اشتهایی سیری ناپذیر مواد غذایی را از خون دریافت کرده و رشد میکنند. جهشی که در آنها رخ داده برخی از آنها را به نوعی نامیرایی رسانده است که قادرند بدون اکسیژن نیز زیست کنند و تکثیر شوند و زمانیکه به خرچنگ نیمه بالغی تبدیل میشوند به فکر دست اندازی و تهاجم به سایر ارگانهای بدن میفتند. سپس سلولهای خود را وارد خون و لنفی میکنند که در عروق اطراف آنها جریان دارند.این سلولهای بیمار سرتاسر بدن را طی میکنند تا جایی مناسب برای قلمروی آینده خود بیابند. برخی از آنها اهل مسافرتهای طولانی نیستند و در همان بافت لنفاوی همجوار زیستگاه خود را بنا میکنند و با رشد و تکثیر در غده های لنفاوی سیستم ایمنی بدن را دچار مشکل میکنند. سلولهای ماجراجوتر تمایل دارند تا در اندامهای دوردست تر ساکن شوند. آنها کبد، کلیه، روده بزرگ و مانند این را درگیر میکنند و باعث نابسامانی وضعیت گوارشی دفعی و دیگر کارکردهای اعضای درگیر میشوند.
عوامل ایجاد کننده سرطان کدامند؟
هرچند علت اصلی بروز سرطان هنوز از اسرار علم پزشکی است و عامل وراثت تنها مقصر پنج الی ده درصد بدخیمیهاست. اما تحقیقات دانشمندان دم از شناسایی عوامل انکار ناپذیری در ایجاد کردن محیط مناسب برای رشد این سلولها و یا ایجاد جهش در DNA سلولها میزند. با مهیا شدن محیط سلولهای مستعد رشد خود را آغاز میکنند و اکثر اوقات بصورت خاموش و بدون علامت سالها فعال میمانند تا اینکه یا بطور اتفاقی توسط پزشک کشف شوند یا آنکه علایم شدیدی بروز دهند که پزشک اقدامات تشخیصی به نفع سرطان را آغاز نماید. این مدت مخفی کاری از ده الی سی سال یا بیشتر متغیر است و بهمین دلیل اغلب سرطانها در سنین بالای پنجاه سال کشف میشوند. مثلث خطر آفرین سوء تغذیه، سموم و سبک نادرست زندگی را به خاطر بسپارید. زیرا اغلب مواد سرطانزا و رفتارهای پر خطر همگی در سه کنج این مثلث قابل بررسی خواهند بود. هر یک از فاکتورهای ذکر شده در مثلث بالا طیف وسیعی از المانها رادربرمیگیرد که شاید برخی از آنها برایمان عجیب باشد. بطور مثال عامل چاقی و افزایش وزن که ارتباط مستقیم با بروز سرطانهای متعدد دارد را میتوان نوعی سوءتغذیه دانست و یا استفاده مکرر از مواد آرایشی و بهداشتی را به منزله وارد کردن سموم مختلف به بدن در نظر گرفت. همچنین استعمال دخانیات فارغ از هر نوعی که باشند و هر کیفیتی که داشته باشند عاملان مستقیم آسیب به DNA هستند.
به دلیل اهمیت بالای شناسایی عوامل دخیل در ایجاد سرطان و راههای پیشگیری از آن در مقاله آتی بطور جداگانه به آن پرداخته ایم.
شناسایی خرچنگها چه زمانی ممکن است؟
همانطور که گفتیم این خرچنگهای کوچک ممکن است سالها بدون علامت به رشد خود ادامه دهند. آنها با یک جهش کروموزومی در ژنها بوجود میایند و با ادامه یافتن این جهشها بزرگتر میشوند. در مورد تومورهای خوشخیم که در جای خود منجمد شده اند و قدرت دست اندازی به اندامهای دیگر را ندارند این مساله بیشتر دیده میشود. بدخیمی یک توده باعث میشود تا سمومی را به خون فرد مبتلا وارد کند. همچنین با بزرگ شدن توده ضمن اینکه به بافتها و اعصاب مجاور خود فشار وارد میکند شروع به منتشر کردن سلولهای معیوب خود میکند. این اتفاقات بدن را تحت الشعاع قرار داده و ممکن است علایم متفاوتی از تب تا تعریق شبانه، درد، خستگی بدون علت و... ایجاد نماید. این علایم بیمار را به مطب پزشکان میکشاند. ولی معمولا تشخیص اولیه سرطان نیست زیرا این علایم در بیماریهای دیگری نظیر اختلالات هورمونی کمبود ویتامینها وعلایم ناشی از خستگیهای عصبی نیز دیده میشوند و اینها مانع از تشخیص صحصیح میشوند. بهمین دلیل است که شناسایی یک خرچنگ یا بصورت اتفاقی با اشعه ایکس رخ میدهد ویا در مراحل پیشرفته تر با بروز علایم شدید قابل شناسایی خواهد بود.
با این وجود متداول ترین راههای تشخیص وجود یک خرچنگ دیده شدن آن و یا کشف ردپای آن در بدن است که معمولا با اشعه ایکس امکانپذیر خواهد بود. نمونه برداری از بافتهای مشکوک و انجام آزمایشات تخصصی خون نیز شرایط را برای آگاهی از حضور آنان در بدن فرد مبتلا فراهم میاورد.
منابع: پیشگیری و غلبه بر سرطان / نوشته دکتر پاتریک کویلین
شناخت سرطان / نوشته دکتر رضا فرزان پی
پیشگیری درمان بازگشت به زندگی در سرطان / نوشته دکتر حسن جلایی خو
در هم شکستن یک اسطوره/ نوشته کاترینا الیس
