نگاهی به موقعیت ایران در فهرست میراث فرهنگی و طبیعی یونسکو (مهرماه ۱۴۰۰)
ثبت در فهرست میراث جهانی یعنی چه؟
سازمان جهانی یونسکو که مقر آن در شهر پاریس می باشد، از سال 1972 اقدام به تنظیم عهدنامه ای بین المللی به منظور حفظ و حراست از میراث تاریخی، فرهنگی و طبیعی در سراسر جهان نمود. بر این اساس کشورهای عضو یونسکو می توانند آثار ارزشمند فرهنگی و طبیعی خود را در این فهرست ثبت نمایند. تا کنون 1154 اثر از 167 کشور جهان در این فهرست به ثبت رسیده است که شامل 897 اثر تاریخی و فرهنگی و 218 مورد میراث طبیعی می باشد. 39 مورد از موارد درج شده در این فهرست نیز در برگیرنده هردو معیار فرهنگی و طبیعی می باشند.
ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی چه فایده ای دارد؟
به طور خلاصه می توان گفت آثار فرهنگی و طبیعی خاص و ارزشمند ، مختص یک منطقه و یک کشور نبوده و متعلق به همه جهانیان می باشد. پس حفاظت و نگهداری از آن نیز یک وظیفه جهانی می باشد. هنگامی که یک اثر در فهرست میراث جهانی ثبت می گردد، کشور صاحب اثر موظف است در حفاظت از آن پایبند به اصول و قوانین جهانی باشد. در مقابل در صورت بروز خطر و شرایط بحرانی برای اثر، می تواند از مجامع بین المللی درخواست کمکهای مالی یا غیر از آن داشته باشد. همچنین با توجه به رقابت روزافزون جامعه جهانی در جذب گردشگران، آمار ثبت آثار فرهنگی و تاریخی کشورها در فهرست میراث جهانی یکی از معیارهای مهم در انتخاب مقصد برای گردشگران می باشد.
موقعیت ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو چگونه است؟
خوشبختانه در این مورد کشور ما وضعیت خوبی دارد. شاید برایتان جالب باشد اگر بگوئیم کشور ایران با ثبت 26 پرونده رتبه نهم این فهرست در بین کشورهای جهان را از آن خود کرده است. و حتماْ جالب تر خواهد بود اگر بدانید که ایران به لحاظ تعدد آثار فرهنگی و طبیعی ثبت شده در فهرست جهانی، با اختلاف چشمگیر، کشور پیشروی منطقه می باشد.
در حال حاضر کشور ایتالیا با ثبت 58 اثر مقام نخست جهان در این رقابت را از آن خود کرده است و پس از آن چین با 56 اثر و آلمان با 51 اثر در مقامهای دوم و سوم ایستاده اند.
فرانسه و اسپانیا مشترکاً با ثبت 49 اثر، هند با 40 اثر، مکزیک با 35 اثر، انگلیس با 33 اثر و روسیه با 30 اثر در جایگاه های بعدی قبل از ایران قرار می گیرند.
پس از آنها کشور ما با ثبت 26 پرونده که شامل دو پرونده از آثار طبیعی و 24پرونده از آثار فرهنگی و تاریخی می باشد، ردیف نهم این فهرست را به خود اختصاص داده است. پس از ایران نیز کشورهای ژآپن و آمریکا با آمار 26 و 25 پرونده در مقاماهای دهم و یازدهم قرار دارند.
موقعیت سایر کشورهای منطقه در این رقابت چگونه است؟
نزدیکترین آمار در بین کشورهای همسایه به آمار ثبتی های ایران را می توان به کشور ترکیه با 19 اثر ثبت شده در فهرست یونسکو اطلاق کرد. اما سایر کشورهای منطقه در این رابطه چندان فعال نبوده اند. به طور مثال کشور عراق تا کنون 6 اثر در این فهرست به ثبت رسانده که از این تعداد 4 اثر از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان میراث در خطر شناخته شده است. کشورهای عربستان، پاکستان، اردن و سوریه نیز هر یک 6 اثر را به ثبت رسانده اند که تمامی آثار ثبت شده کشور سوریه در فهرست میراث درخطر قرار دارند.
کشور عمان با 5 اثر ثبت شده، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان هر یک با 3 اثر و تاجیکستان با 2 اثر در رتبه های بعدی قرار می گیرند. افغانستان نیز دو اثر در این فهرست ثبت نموده که هر دوی آنها جزو میراث درخطر دسته بندی شده اند.
آثار ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی
همانطور که گفته شد کشور ایران تا کنون 26 پرونده فرهنگی و طبیعی را به ثبت جهانی رسانده است که اولین آنها چغازنبیل در سال 1979 م و آخرین آنها منظر فرهنگی هورامان در سال 2021 م بوده است.
البته این تعداد پرونده شامل آثار بسیار بیشتری می باشد. مثلا پرونده باغ های ایرانی شامل 9 باغ از سراسر کشور است و یا پرونده قناتهای ایرانی که 11 قنات تاریخی ایران با یک شماره در فهرست میراث جهانی ثبت گردیده اند. همچنین ثبت میدان نقش جهان در این فهرست نیز در برگیرنده میدان، چهار بنای پیرامون آن، بازارهای محیطی و برخی راسته بازارها می باشد. برای اطلاعات دقیق از عنوان و زمان آثار ثبت شده ایران می توانید به سایت www.fa.irunesco.org مراجعه نمایید.
همچنین گفتنی است هم اینک پرونده کاروانسراهای تاریخی ایران نیز به همت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور در دست تهیه می باشد که با به انجام رسیدن آن شاهد ارتقاء موقعیت ایران در فهرست میراث جهانی خواهیم بود./ ستاره امینی
